Zoutkistenroute (volop in revisie!)
Je kunt in Havenwijk-Zuid sinds 2014 vissen ontdekken op alle zoutkisten die bij de bruggen staan.
Hier is de plattegrond van de route in de Havenwijk
Update, upgrade en make-over in 2024, dankzij onze partners!
- De nieuwste serie van tien platen kwam op 26 juni 2024 uit en heeft een nieuwe, frisse opmaak gekregen.
- Net als de zes zandkisten in het Singelpark, hebben de nieuwe platen een lichte achtergrond die beter bestand is tegen het felle zonlicht.
- Bovendien bevatten de ontwerpen nu ook Engelstalige 'Did you know's?', zodat expats, uitwisselingsstudenten en toeristen de informatie over onze prachtgrachten ook tot zich kunnen nemen.
- Dankzij de goede tip van de Hortus botanicus Leiden die ons studio Kaboem aanraadde, worden de geactualiseerde ontwerpen vanaf nu op dibond geprint: een stevig kunststof met lichte metaalcomponent.
- De firma ProtectCoat sponsort ons, zodat we met hun milieuvriendelijke coating de deksels kunnen insmeren. Daarmee zullen stickers niet meer op de deksels hechten en kan graffiti er met slechts een emmer warm water vanaf gepoetst worden. Met die uitvinding zij we heel blij, want we liggen wakker van het idee van graffiti op de door ons geadopteerde en verzorgde zoutkisten!
- Overige sponsors en donateurs die deze grandioze revisieronde (deels) mogelijk maken zijn o.a.: het Hoogheemraadschap van Rijnland, de IVN Leidse Regio, Groene Bondgenoten, Postcode Loterij, Erfgoed Leiden, Fietsenwinkel Trappers, de Begraafplaats Groenesteeg, Brasserie De Poort, Terpen Tijn Art Supplies, Petit Café Anna&Fred, Vereniging Maredijkbuurt, Speeltuin rondom de Maredijk en Restaurant Catootje aan de Markt. Zie voor de volledige lijst van partners op deze pagina
Wie zwemt daar?
Alle dieren die je op de kisten ziet, zwemmen óók in de Leidse stadswateren.
De ca. 35 zout- en zandkisten worden om de paar jaar opgeknapt door bewoners (schoonmaken, schuren, plamuren en opnieuw aflakken).- De Gemeente Leiden en Griekspoor doneren de juiste kleuren verf en kwasten.
- Van het Prins Bernhard Cultuurfonds kregen we bij de start in 2013 de schuurmachine op accu en die gebruiken we nog steeds!
- Met steun van 'Verrijk je Buurt' van Fonds 1818, het Druckerfonds, Wijkvereniging Tussen de Rijnen, de KNNV Ger van Zanenvoucher, IVN regio Leiden en KNNV regio Leiden konden we ze van 2018 t/m 2021 weer voorzien van nieuwe afbeeldingen.
- Sinds 2021 bevatten de meeste platen ook 'Wist u datjes?'. Zo leert u spelenderwijs meer over voedsel, vijanden en vaak een verbazingwekkende eigenschap per soort.
- Meer wijken met informatieve zoutkistplaten
- E
r staan nu ook educatieve zoutkisten in de Prof-Burgwijk (van Disselbrug en Lorentzbrug) en de Academiewijk (Korte Vlietbrug)!
- En alle zandkisten in het Singelpark zijn voorzien van een fraaie 'kwartet' plaat: vind je alle witvissen en grondels op de route?
- De mooiste onderwaterfoto's van de beste onderwaterfotografen
- We proberen zoveel mogelijk om lokaal gefotografeerde dieren te portretteren.
- Ze zijn alleen niet allemaal even fotogeniek! Daarom zijn we gelukkig met het gebruik van foto's van professionele onderwaterfotografen, zie ze subliem gekiekt hebben.
- Klik hier om naar de fotografenpagina te gaan.
- Dit is de zoutkistenroute-plattegrond met de vissenkisten in de Havenwijk
Onderhoudswerk en revisie in zomer en herfst 2024 - under construction
- Omdat er door slecht én zonnig weer en door onfrisse individuen geregeld schade ontstaat aan dit straatmeubilair, zijn er altijd wel enige kisten in revisie.
- Vanaf mei 2024 zijn we ook nog eens bezig met de grootste revisieronde sinds 2013, waarbij een start wordt gemaakt met het vervangen van de oude stickers door dibond-platen.
- Het kan dus zijn, dat je niet de complete serie op je wandeling treft.
- Of er staat opeens een hele nieuwe! We proberen altijd om een verbeterde versie van het oude ontwerp terug te plaatsen.
- Dat wil zeggen: met een mooiere foto, liefst lokaal gemaakt. En met extra uitleg, of een QR-code. En met de nieuwste regels, zoals een magneetvisverbod of uitleg over het niet-voeren van (water-)vogels.
- Ook voegen we nu Engelstalige 'wist u datjes?' toe, omdat veel van de bezoekers van het Singelpark en onze zoutkistenroute expats of toeristen zijn.
De vernieuwing in 2022: toevoeging van kwartet-vissen
- Met tips uit het publiek, werken we elke ronde aan verbetering van het ontwerp en de informatie die erop komt.
- Dankzij vragen uit de wijken kwamen er steeds meer 'vissenkisten' bij, zoals in 't voorjaar en zomer van 2022: toen werden alle zandkisten (met strooizand, geen zout) bij de nieuwe bruggen in het Singelpark voorzien van 'kwartet-vissen'.
- Denk aan de witvissen en de grondels, die moelijk uit elkaar te houden zijn.
- De roofvissen zijn in kwartetvorm te zien in de Havenwijk: Snoek, Snoekbaars, Baars en Meerval.
Wilt u een bijdrage leveren aan dit unieke bewonersproject, dat door vrijwilligers wordt uitgevoerd?- Schenk ons dan een bedrag via de donatiemodule.
- Kleine bedragen zijn ook zeer welkom.
- Voor 300 euro adopteert u al één zoutkist voor een jaar.
- Uw logo en bedrijfsnaam worden op diverse plekken op deze site vermeld en ook in de nieuwsbrief en mondelinge reclame die we maken voor onze stadspartners en donateurs.
- Klik hier voor de wervingsposter
Bekijk hieronder hoe we de eerste route feestelijk onthulden in 2014 (Filmpje: Sijmen Groot)
- Bekijk hier het Zoutkistenboek dat Natuurgids Madelene maakte over de route
- Zoutkistenroute Tussen de Rijnen
- door Madelene van den Berg, Natuurgids bij de IVN Leidse Regio
- De volgende partners werken aan ons innovatieve 'bewoners onderzoeken bewoners-project' mee:
Kreeftachtigen
In de Havenwijk zijn tot op heden de volgende kreeftachtigen positief geïdentificeerd, met hulp van o.a. Bram Koese van Kenniscentrum EIS:
- De Chinese wolhandkrab, lees er hier meer over (Wikipedia). Hier vind je een recent artikel uit het magazine 'Kijk op exoten'.
- De zuiderzeekrab, lees er hier meer over (Wikipedia).
- De rode Amerikaanse rivierkreeft. Lees er hier meer over op Wikipedia.
- De gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, lees er hier meer over (Wikipedia). Meer foto's onderaan deze pagina.
Rivierkreeftonderzoek
Samen met Bram Koese zijn we in de zomer van 2012 op zoek gegaan naar de Amerikaanse rivierkreeft. Ze zitten inmiddels in heel Leiden.- In maart 2014 vonden we de gevlekte variant ook in Havenwijk-Noord (rondom de Passantenhaven). Ze zitten inmiddels in heel Leiden.
- De komende jaren wordt verder onderzocht worden of de populatie in de wijk te beïnvloeden is door ze van mei-oktober structureel snorkelend weg te vangen.
- Ook wordt uitgezocht of er behalve de rode en gevlekte rivierkreeft, nog meer (onder)soorten leven.
Actueel: weinig dode en vervelde kreeften bij kasteel Duivenvoorde: wat kan de oorzaak zijn?
- "Ik zat te mijmeren over de 33 kreeften die we op 18 juli vingen en de ruim 80 die me te snel af waren:
ik zag naast de halve dode (die IVN-Natuurgids Joke spotte aan het begin, met de oogjes er nog in), en een hele stinkie dode aan het eind van onze telronde, plus drie opgepeuzelde onder het meerkoetnest geen andere dode kreeften.
- Op zich kan dat prima. Maar feit is dat ik ook maar 1,5 vervelling heb gezien. Met zó’n groot aantal gevangen en gevluchte kreeften (> 110), verwachtte ik er meer. Althans: als ik het vergelijk met andere locaties.
- Een mogelijke reden kan zijn dat er weinig kalk zit in het water/de bodem, en dat ze volop hun eigen exuviae (afgeworpen huiden) opeten.
Dat doen ze ook wel eens in het aquarium, als ze bij mij vervellen. Op zich denk je: bij zo’n kasteel met oude muren met antieke kalkmortel, zou er toch voldoende kalk moeten zijn?- Of is ’t wat anders: vervellen ze gewoon erg weinig?
- Misschien worden ze gevangen (door meerkoet, aalscholver of mens) vóórdat ze vervellen (zie de drie subadulte kadavers onder meerkoetnest)? Ze vervellen meer dan een dozijn keer, hoor, dus dat lijkt me sterk. Maar goed, met die ervaren kreeftvangende meerkoeten, zou ’t wel een optie kunnen zijn.
- Of gaan we richting de denkroute van Dick en Eric: worden het er gewoon minder?
- wat ook zeer goed mogelijk is: is het zicht te slecht onder water, waardoor ik teveel bruin-rode halfdoorzichtige huiden misloop?
- Op andere locaties in Voorschoten zag ik wél beduidend meer vervellingen de afgelopen 2 maanden. Het zicht daar was vergelijkbaar (40cm max.).
- Hmm. Leuk sub-onderzoekje!"
Chinese Wolhandkrab
Hans Adema, deskundige bij Naturalis, licht het ontbreken van waarnemingen van de Chinese wolhandkrab in 2011 toe:
- "Wolhandkrabben zijn trekkers. Ze gaan als jonge krab vanuit zee naar de bovenloop van rivieren en trekken als volwassen krab in september en oktober weer naar zee om te paren, eieren te leggen en na het uitkomen van de larven te sterven.
- Het ene jaar zijn er meer dan het andere, daar zit een vreemde, nog niet verklaarde cyclus van 25 jaar in.
- Van heel algemeen, zeg maar een plaag vormend, tot zo goed als uitgestorven!
- In het land van herkomst erkent men deze cyclus nog niet en daardoor worden ze in rivieren van de Mekong met uitsterven bedreigd omdat ze ook in arme jaren gevist worden!"
Voor meer informatie over krabben in Nederland, klik hier.
Grondels en ander grachtleven
Sinds 2013 wordt er structureel onderzoek uitgevoerd naar de rivierdonderpad in de Leidse Havenwijk.
UPDATE 2020
- Sinds 2020 is de rivierdonderpad niet meer gezien in de Havenwijk
- Alleen in de PAL-wijk is individu Bert nog gespot
- Het lijkt erop dat de donderpad uitgestorven raakt in Leiden
- Oorzaken hiervoor zijn o.a.: exoten, zoals de Amerikaanse rivierkreeft en Oost-Europese grondels (marmer- en zwartbekgrondel)
Algemene informatie t/m 2019
- Je kunt dit kleine visje het beste 's avonds spotten met een zaklamp, wanneer je langs de oever of kademuur loopt, of overdag, snorkelend met een zaklamp.
- Deze inheemse diersoort is beschermd en daarom opgenomen in de Flora en Faunawet.
- Let op: De diertjes mogen ten behoeve van het onderzoek alleen met een speciale vergunning gevangen worden! De projectleider vissenmonitoring heeft zo'n vergunning.
- In 2014 is bij excursies met hulp van bioloog Edo Goverse van St. RAVON een nieuwe populatie ontdekt, dit keer in Havenwijk-Noord (bij de Volharding/Lot en de Walvis).
- Verder komen ze voor in o.a. de Groenhazengracht, de Doelengracht, De Witte en de Zoeterwoudse Singel. Sporadisch spotten we één exemplaar elders (bijv. in de Oude Vest, bij de Morspoort of bij 't Kiekpad)
De rivierdonderpad is een beschermde soort: pilot in de Havenwijk
In 2015 is de marmergrondel in Havenwijk-Zuid via de snorkelmethode ontdekt
- Dit is een exotische grondel (uit Oost-Europa) en een geduchte concurrent van de rivierdonderpad, lees hier meer.
- Je kunt je aanmelden voor het bovenwateronderzoek via de activiteitenkalender
- Lees hier meer over de Rivierdonderpad op de site van Stichting RAVON, die de Havenwijkbewoners in Leiden via de Groen&Doen excursies opleidt tot onderzoekers.
Aaf Verkade, projectleider Vissenmonitoring van de KNNV afdeling Leiden e.o., heeft zich de afgelopen jaren extra ingezet om te onderzoeken in hoeverre de exotische grondels al zijn opgerukt in Leiden.- Dan gaat het niet alleen om de marmergrondel, maar ook om de zwartkbek, kessler's en pontische stroomgrondel. In 2018 is de zwartbekgrondel dan ook (snorkelend) voor het eerst gesignaleerd in de Havenwijk, op twee locaties. In 2019 werd het verspreidingsgebied allengs groter. In 2021 lijkt er sprake te zijn van een heuse explosie van zwartbekken.
- Deze soorten zijn via het (door mensenhanden gegraven) Main-Donaukanaal naar West-Europa gekomen.
- Aaf werkt de komende periode aan een eindverslag over 'grondels en ander grachtenleven' in de Leidse grachten, dat door stichting RAVON gepubliceerd zal worden in het najaar van 2020 .
Taskforce Drijfvuilvissen
Vis het met ons (er-)uit!
De 'Taskforce Drijfvuilvissen' werd in 2012 opgericht om het drijfvuilvissen structureler aan te pakken, vooral in het vaarseizoen.- Ruim 9 jaar lang is er van maart t/m oktober driewekelijks met twee boten op drijfvuil gevist door Stichting de Leidse Rederij i.s.m. Visie-R. Mede vanwege COVID-maatregelen is dit in 2020 afgeschaald en tot onze spijt in 2022 gestopt.
- Gelukkig heeft het team Plastic Spotter (aka de Grachtwacht) de klus overgenomen en zij varen zelfs elke week uit!
Onder water in Leiden: we vissen het er samen uit
- De blauwgroene visie van projectleider Aaf Verkade heeft gewerkt: in ruim 40 Leidse wijken wordt nu vaker grof- en zwerfvuil gemeld en door bewoners opgeruimd. Dit project leverde Aaf dan ook een ridderorde op in 2022!
- Individueel en met kleine groepjes wordt er vanuit Onder water in Leiden nog steeds met boten, kano's, schepnetten en grijpers aan het verminderen van waai- en drijfvuil gewerkt.
- Voor het melden van de diverse soorten vervuilingen in en om het water zijn handleidingen geschreven en ook voor het opruimen en melden van dierkadavers zijn richtlijnen gemaakt, omdat die inzicht geven in de biodiversiteit en knelpunten in waterwegen.
- Projectleider Aaf Verkade ruimt bovendien nog altijd als enige snorkelend afval van de bodem (met speciale toestemming) en leidt nieuwe stadssnorkelaars op.
Gezamenlijke vis(s)ie
- De afdeling Stedelijk Beheer van de gemeente Leiden voert het opgeviste afval af.
- Gijs Oud IJzer haalt door piraat-magneetvissers aan de kant geworpen ijzer op.
- Steeds meer bewoners sluiten zich als vrijwilliger aan en helpen zo op hun eigen manier mee onze straten en grachten schoon te houden. Dat kan safe en solo, lees hier verder.
- De Plastic Spotters hebben de kanovloot van Onder water in Leiden overgenomen en je vindt ze op deze pagina. Hier kun je je ook aanmelden om een keer mee te kanoën, suppen of langs de kant te helpen.
"Sinds 2012 zagen we we dat elke keer dat de 'Taskforce Drijfvuilvissen' actief was, er minder afval te scheppen viel. Dit steunde ons in ons vermoeden dat een structurele aanpak wel degelijk helpt."
Wil je meehelpen om de oevers en grachten schoon te houden?
- Voor steeds meer Leidenaars is het samen opruimen van zwerf- en drijfafval een échte hobby geworden. Zichtbare resultaten boek je al met een kwartiertje per week in je eigen straat of wijk!
- Het beschikbaar stellen van tientallen gratis schepnetten (dankzij subsidies van de gemeente Leiden) resulteerde de afgelopen tien jaar in een veel schonere leefomgeving voor mens en dier.
Doe mee op eigen gelegenheid en in je eigen tempo
- Je kan op verschillende manieren aangetroffen zwerf- en drijfafval opruimen of melden bij de gemeente, hieronder vind je de handleiding afval melden van OWL.
- Als je bijhoudt hoeveel je opvist op een telformulier (klik om het op je pc op te slaan) dan geeft dat jou, Onder water in Leiden en de gemeente inzicht in de hoeveelheid afval in de grachten en hoe je bijdraagt aan het verminderen hiervan!
- Een leuke attentie is beschikbaar voor actieve opschoners!
- Suggesties voor verbeteringen van situaties met veel zwerf-, waai en drijfvuil zijn zeer welkom.
Ben je dat zwerfafval naast de containers ook zo zat?
- Wil je het overal waar je het in Leiden ziet staan direct kunnen weggooien maar werkt jouw containerpasje daar niet?
Dan is de universele containerpas iets voor jou!
- Stuur een berichtje naar Aan de Slag (van de gemeente Leiden) en ze sturen een aanmeldformulier en pasje naar je op.
14 november 2015 j.l., presentatie 'Freediving' in de Leidse grachten: adembenemend!', landelijke RAVON-dag in Nijmegen. Ik sprak over de succesvolle tentoonstelling Blik onder water in Leiden en het KNNV-project Vissenmonitoring in de Havenwijk. 
